Boekentips
Door: Hans Willem van Willigen en Marielle van Oort
Macht of onmacht: de duistere elite in onschuldige eetclubjes.
Wie hebben van buitenaf invloed op de politieke macht in Nederland? Wordt Nederland ondanks zijn volwassen democratie nog steeds medegeregeerd door old boys' networks? En wat voor rol hebben mensen met bekende namen als Prins Bernhard, Mark Rutte of Kajsa Ollongren daarin gespeeld? Samen met de schrijvers van het onderzoeksplatform Follow the Money, Birte Schohaus en Bas van Beek, duik je met dit boek in de historie van (heren-) genootschappen en kom je meer te weten over hun huidige functie en invloed.
Het boek geeft de lezer een inkijk in verschillende genootschappen door middel van de privé-archieven van veelal overleden leden van de genootschappen. Geheimhouding is bij alle genootschappen na bijna honderd jaar namelijk nog steeds de mores. Het verzamelen van informatie vergde jaren, waarbij de auteurs grotendeels waren aangewezen op dagboeken en notities van leden uit genootschappen in verschillende steden, variërend in bekendheid. Genootschappen die beschreven worden, zijn: De Tafelronde, De Pijp, De Schoorsteen, De Haagsche Schouw en Club Rotterdam.
Ontstaan
Het bestaan van de genootschappen vloeit voort uit de behoefte om met gelijkgestemden te praten. De oorsprong van de genootschappen kent verschillende redenen. Zo ontstond De Schoorsteen in een Duits gijzelaarskamp tijdens de Tweede Wereldoorlog, waar een deel van de Nederlandse elite werd vastgehouden, omdat de bezetter bang was voor verzet vanuit de wetenschap en industrie tegen het beleid van Nazi-Duitsland. De Pijp ontstond daarentegen als verzameling van industriëlen die onafhankelijk van de regering wilden nadenken over relevante onderwerpen zoals arbeidersomstandigheden en ontwikkeling van de industrialisatie.
De overeenkomst tussen de genootschappen is dat de leden ervan vooruit willen, en hun ideeën en idealen daarover in besloten kring willen delen. De leden zijn op zoek naar verbetering, naar ontwikkeling van hun leven, de maatschappij en hun bedrijven; in welke volgorde dan ook. Zodra deze vooruitgang en ontwikkeling niet meer te bespreken vallen, bijvoorbeeld door een verouderend ledenbestand, blijkt uit documentatie dat ook de aanwezigheid van leden afneemt. Zo werd in 2008 onder leden van De Pijp de vraag gesteld of het niet beter was om te stoppen, toen nog maar 20 van de 60 leden regelmatig kwamen opdagen.
Geheimhouding
De genootschappen creëren een plek om afgezonderd onderling in rust te kunnen praten over allerhande onderwerpen. Het is dan ook zaak dat niet wordt gelekt wat er allemaal besproken wordt. Dit zou de hechte onderlinge band die veel genootschapsleden onderling voelen ernstig beschadigen. De geheimhouding die om de genootschappen heen hangt, werkt verontrustend naar de buitenwereld, maar geeft binnen de genootschappen een rustig gevoel.
Het boek biedt een inkijk in de wereld van genootschappen, waar geheimen en beslotenheid centraal staan. Hoewel deze geslotenheid voor leden misschien vanzelfsprekend is, blijft het voor buitenstaanders vaak lastig te begrijpen. Het gevoel van achterkamertjespolitiek en een ongrijpbare besturende elite blijft daardoor hangen, ondanks de positieve maatschappelijke betrokkenheid van deze genootschappen.
Voor iedereen die geïnteresseerd is in politiek en geschiedenis, en bekend is met de namen uit de bestuurlijke geschiedenis, is dit boek een aanrader.
Hans Willem van Willigen
Onder ons
Follow the Money
Birte Schohaus & Bas van Beek
224 pagina’s
€23,50
Eigen planeet eerst: de marmottenbak rond de klimaatcrisis
In Eigen planeet eerst (2025) onderzoekt Roxane van Iperen waarom onze democratische rechtsstaat niet in staat lijkt om effectief te reageren op de klimaatcrisis. Geïnspireerd door vragen van haar kinderen en discussies tijdens theatercolleges, stelt ze zichzelf en haar generatie de vraag: wat is onze rol in het afwenden van de klimaatcrisis? Het boek is geen traditioneel klimaatessay, maar een diepgaande analyse van de structurele beperkingen van ons politieke systeem bij het aanpakken van deze existentiële uitdaging.
Klimaatcrisis is systeemcrisis
Van Iperen stelt dat de klimaatcrisis niet slechts een milieuprobleem is, maar een symptoom van een dieperliggende systeemcrisis. Ze betoogt dat de democratie steeds meer is gaan leunen op neoliberale principes, waarbij kortetermijnbelangen en economische groei prevaleren boven collectief welzijn en duurzaamheid. In plaats van solidariteit en langetermijnplanning domineren marktwerking en individualisme het politieke discours.
Een centrale metafoor in het boek is die van de “marmottenrace”: burgers worden vergeleken met marmotten in een doolhof, gestuurd door economische en politieke structuren die hen richting de minst duurzame keuzes leiden. Zelfs goedbedoelende individuen worden zo onbewust medeplichtig aan een systeem dat hen richting ecologische en sociale ondergang stuurt.
Van Iperen introduceert het concept van “alt-democracy”, waarbij machtige industrieën en politieke elites samenwerken om democratische instituties te ondermijnen. Ze stelt dat deze elites enerzijds een grenzeloze, geglobaliseerde markt bedienen en anderzijds lokale zondebokpolitiek bedrijven, gericht op het herstel van nationale soevereiniteit en landsgrenzen.
Reflectie
Critici prijzen het boek om zijn scherpe analyse en urgentie. Menno Hurenkamp van NRC noemt het een “knisperende diagnose” en benadrukt dat Van Iperen terecht geen pasklare oplossingen biedt, maar nieuwe denkpaden ontsluit . Iris Pronk van Trouw beschrijft het als “overtuigend én ontmoedigend”, waarbij Van Iperen grote, complexe vraagstukken niet schuwt .
Echter, de breedte van de denkrichtingen is zo groot dat het essay soms alle kanten op lijkt te gaan. Dat past bij een gedachtenexperiment, maar tegelijkertijd klinkt er ook veel oordeel door. Het perspectief van goed en fout lees je tussen de regels door. Een diagnose vraagt om inventarisatie, verkenning, ordening en denkrichtingen. Na het lezen van dit boek bekroop mij het gevoel dat we niet verder zijn gekomen dan inventarisatie en dat we niet dichter bij de vraag zijn gekomen die de aanleiding vormde voor dit boek: Hoe keren we de klimaatcrisis? Wel de bevestiging dat het functioneren van onze democratie hierin bepalend is.
Marielle van Oort
Eigen planeet eerst
