Boekentips
Door: Gusta Willems en Marielle van Oort
De ruk naar rechts: Gedegen, deskundig, maar niet verrassend
In De ruk naar rechts beschrijft Wilco Boom de recente verschuivingen in het politieke landschap vanaf de Provinciale Statenverkiezingen. De ondertitel - Hoe we de onvrede over de politiek in Nederland kunnen verklaren – wekt nieuwsgierigheid op. Geeft Boom een antwoord dat nog niet door andere duiders is gegeven? Nee, dat is niet het geval.
Op zeer uitvoerige wijze worden de afgelopen twee jaar beschreven: de uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen (een uitgebreid portret van de BBB), de crisis rond migratie en de val van het kabinet Rutte IV, de daaropvolgende periode tot en met de Tweede Kamerverkiezingen en de perikelen rond de formatie van Kabinet Schoof I. Als toetje schetst Boom de contouren van Schoof I: een kabinet dat een dun hoofdlijnenakkoord heeft, met drie ‘nieuwe ‘ partijen die sterk leunen op hun aanvoerder. Hoe gaat dat uitpakken bij een volgende niet voorziene crisis?
Duidelijk is dat de auteur veel bronnen heeft geraadpleegd, waardoor meerdere duiders worden geciteerd. Ook worden vergelijkingen getrokken met gebeurtenissen uit het verleden, zoals de opkomst van Pim Fortuyn en de worsteling van het CDA met de gedoogsteun van de PVV aan het kabinet Rutte I. De huidige politieke leiders worden vrij uitgebreid beschreven, waarbij ook de vergelijking met hun voorgangers wordt gemaakt. Vooral bij de houding van Rutte ten aanzien van de PVV en die van zijn opvolger Yeşilgöz is dat interessant.
Een waardevolle toevoeging aan het boek zijn de dertien portretten van kiezers die stemden op PVV, VVD, NSC, BBB en GroenLinks-PvdA. Deze verhalen geven inzicht in wat kiezers beweegt om op een bepaalde partij te stemmen. Opvallend is dat bijna niemand uit gewoonte stemt; de meeste kiezers baseren hun keuze op specifieke zorgen en kwesties. Tegelijkertijd gelooft bijna geen van hen dat de partij van hun keuze alle problemen in Nederland zal oplossen.
Is het een must-read? Niet als je het politieke nieuws volgt. Het boek biedt geen baanbrekende nieuwe inzichten, maar is wel een gedegen en leesbaar overzicht van de politieke ontwikkelingen in 2023 en 2024, met de deskundige duiding die we van Boom gewend zijn op NPO Radio 1.
Wilco Boom
De ruk naar rechts
Balans, Amsterdam, 2024
272 pagina's
21,99 euro
Het Haagse Ravijn – De vrije val van twee volkspartijen
Wat kan een nieuwe linkse partij leren uit het verleden?
De discussie binnen de PvdA en GroenLinks is in volle gang. Is het tijd voor een nieuwe partij op links in het politieke midden? Een nieuwe volkspartij die de kiezer moet aantrekken in deze politiek onrustige tijden? Het is een riskante onderneming, zeker als we bedenken dat de afgelopen decennia vooral in het teken stonden van het verval van de traditionele volkspartijen: het CDA en de PvdA.
In Het Haagse Ravijn worden de achtergronden geschetst die tot het grote zetelverlies van beide partijen hebben geleid. Wat waren de oorzaken van het verval van deze ooit zo sterke partijen? Zowel het CDA als de PvdA heeft de band met de traditionele achterban verloren. De toenemende secularisatie, de toegenomen individualisering, de verandering van relevante thema’s voor kiezers – en daarmee de honger naar een nieuw geluid – zijn factoren die in elk hoofdstuk terugkeren.
Uiteindelijk staat niet de politicus, maar de zwevende kiezer centraal. Ook de interne dynamiek binnen de partijen blijkt van doorslaggevend belang. De ivoren Haagse toren, van waaruit voor de kiezer werd gedacht, blijkt niet altijd in staat te zijn om goed in te schatten wat er werkelijk leeft.
Weg van de werkelijkheid
De kern: volkspartijen als het CDA en de PvdA hebben niet tijdig onderkend dat de tijden aan het veranderen waren. Ze slaagden er daardoor niet in om de binding met hun eigen achterban te behouden of te herstellen. Te lang leefden zij in de veronderstelling dat het verval lag aan externe factoren. Rapporten die verkiezingsnederlagen analyseerden, werden vooral voor kennisgeving aangenomen.
In Het Haagse Ravijn wordt dertig jaar politieke geschiedenis geduid. Dat roept herkenning op als we kijken naar de huidige politieke situatie, waarin een nieuwe linkse middenpartij zich moet zien te positioneren.
Kok en Bos
Wim Kok waarschuwde al voor het gevaar van extreemrechtse partijen en het opkomende populisme. En in 1995 verscheen De verweesde samenleving van Pim Fortuyn, waarin hij schreef: “We leven in een tijd zonder richting, zonder ideologieën, zonder aansprekende ideeën, zonder vaders en moeders – kortom, in een samenleving van wezen.” Wouter Bos zag het als zijn grootste opgave om “voldoende begrip te tonen voor het populisme, om ervoor te zorgen dat de oorspronkelijke arbeideristische achterban niet wegliep – zonder het populisme te omarmen.”
Het doet denken aan de huidige retoriek rond verkiezingen en de complexe rol van middenpartijen: waarschuwen én verbinden. Geen sterke combinatie.
Samsom en Asscher
Diederik Samsom en zijn opvolger Lodewijk Asscher weigerden zich voor dit boek te laten interviewen. Dit wordt ruimschoots gecompenseerd door Hans Spekman, partijvoorzitter van de PvdA ten tijde van kabinet-Rutte II. Hij stelt vast dat de interne dynamiek binnen de partij vaak belemmerend werkte.
Samsoms loyaliteit aan het kabinet vervreemdde hem van zijn eigen fractie. Ook wordt ingegaan op de desastreuze leiderschapsverkiezing. “Aan Asscher kleeft het verwijt dat hij Samsom een dolk in de rug heeft gestoken.” De periode van Samsom, Asscher en Spekman eindigde in 2017 met “de moeder aller nederlagen”.
Lessen uit het verleden
Voor de politieke junkie is er weinig nieuws onder de zon in dit boek, maar het is vlot geschreven en zet de gebeurtenissen helder op een rij. Ook wordt duidelijk hoe CDA en PvdA – los van elkaar – met dezelfde dilemma’s en issues worstelden.
Het is interessant om de vorming van een nieuwe linkse partij te beschouwen in het licht van dit verleden. Spekman blikt in het boek niet alleen terug, maar spreekt ook zijn inmiddels breed bekende zorgen uit over een fusie met GroenLinks:
“Het druipt eraf dat de combinatie met GroenLinks machtsgeil is. Dat ruik je, dat stinkt. Zo raak je het contact kwijt met de gewone mensen en voor je het weet ben je de partij van al die progressieve linkse zielen.”
Interne dynamiek… het blijft een issue.
Gijs Korevaar en Ruud Slotboom
