Is een uitgeholde democratie nog te redden?

In Wat iedereen aangaat geeft NRC-journalist Mark Lievisse Adriaanse een scherpe analyse van een democratie die van binnenuit verzwakt raakt. Waar de term “democratie” vaak klinkt als een vanzelfsprekend kader voor vrijheden en burgerparticipatie, laat hij zien hoe dit systeem de afgelopen decennia langzaam maar zeker is geërodeerd. Lievisse Adriaanse toont hoe de bedreigingen niet alleen van externe autoritaire machten komen, maar ook uit onze eigen politieke en economische structuren. Het boek combineert recente historische context met actuele voorbeelden en schetst zo een verontrustend beeld van een systeem dat zijn fundamenten dreigt te verliezen.


Waarom zwakt de democratie af?
Een van de sterkste bijdragen van het boek is Lievisse Adriaanses analyse van de rol van het kapitalisme in deze uitholling. Privébelangen en Big-Tech bedrijven hebben zich diep in de politiek genesteld, waardoor beleid steeds vaker economische winst nastreeft in plaats van collectieve democratische waarden. Globalisering en grote bedrijven creëren een groeiende kloof tussen beleid en burgerbelang. In zo’n systeem blijft de democratie formeel overeind, maar wordt zij in de praktijk steeds verder uitgehold.

Daarnaast wijst Lievisse Adriaanse op de verzwakte rol van politieke partijen. Waar zij vroeger stevig verankerd waren in het sociale weefsel, via vakbonden, kerken, verenigingen en buurtorganisaties, zijn die verbindingen grotendeels verdwenen. Het boek laat overtuigend zien hoe deze ontwikkeling leidt tot toenemende consensus die politieke partijen onderling bereiken, waardoor de afstand met de samenleving wordt vergroot.

Over populisme is Lievisse Adriaanse opmerkelijk genuanceerd. Hij benadrukt dat populisme niet automatisch een bedreiging vormt voor de democratie. Populisme kan zelfs een democratiserende werking hebben wanneer het vergeten stemmen naar boven haalt en politieke elites dwingt zich te verantwoorden. Lievisse Adriaanse maakt echter een scherp onderscheid tussen democratisch populisme en autoritair populisme. Die laatste categorie, vertegenwoordigd door leiders als Donald Trump, Viktor Orbán en in zekere zin Geert Wilders, gebruikt de taal van “het volk” om democratische spelregels op te rekken en tegenmacht te verzwakken. Niet populisme op zich is het risico, maar de autoritaire strategie die eraan gekoppeld kan worden.

Is er hoop?
Toch biedt Wat iedereen aangaat hoop op een toekomstbestendige democratie. Lievisse Adriaanse betoogt dat de democratie kwetsbaar is, maar niet onherstelbaar. Hij pleit voor verdere democratisering van politieke processen, het terugdringen van globalisering en het aanpakken van de macht van grote bedrijven zodat publieke waarden meer ruimte krijgen en privatisering wordt teruggedrongen. Zijn toon is scherp en kritisch, maar niet moraliserend.

Wat iedereen aangaat is daarmee een relevant en urgent werk. Het fungeert zowel als waarschuwing als handreiking. Het legt bloot hoe economische en politieke krachten onze democratie onder druk zetten, maar nodigt tegelijkertijd burgers, politici en journalisten uit om verantwoordelijkheid te nemen voor het systeem dat ons allemaal aangaat. Lievisse Adriaanse herinnert ons eraan dat democratie geen vanzelfsprekendheid is, maar een gezamenlijke opdracht. Precies daarom is dit boek zo belangrijk om te lezen.


Sterre van Oort

Mark Lievisse Adriaanse
'Wat iedereen aangaat; hoe de democratie wordt afgebroken en hoe we haar vernieuwen
De Bezige Bij, Amsterdam, 2025
264 pagina's, €22,99
ISBN 9789403178516