De uitslagenavond van de Tweede-Kamerverkiezingen op 29 oktober bracht ik door in Palermo, de hoofdstad van Sicilië. Ontelbare uitslagenavonden heb ik in de laatste veertig jaar van zeer dichtbij meegemaakt. Betrokken als ik ben bij D66 waren dat altijd avonden tussen hoop en vrees. De D66-resultaten zijn volgens partijoprichter Hans van Mierlo het beste te vergelijken met de vlucht van een kwikstaart. Die vlucht bereikte deze keer een historische hoogte van 26 zetels. En ik zat in Palermo… Langzaam begon ik te wennen aan de gedachte dat die uitslag tot verrassing van iedereen, inclusief mijzelf (op winst had ik gerekend, maar dit….), echt zou blijken te kloppen, zij het met de kans dat er van de prognose van 27 zetels in de dagen erna nog een zetel af zou gaan. Die laatste inschatting bleek realistisch, het werden er 26 (maar met meer stemmen dan de 26 zetels voor de PVV).

Daarmee werd de D66-fractie -ook dat feit is historisch- in aantal zetels de kleinste grootste fractie van het parlement. Het record werd door de PvdA gevestigd met 53 zetels in 1977. Dit succes leidde overigens niet tot een tweede kabinet Den Uyl. Laat dat een waarschuwing zijn. Tot het debat in Ahoy, waarbij een brutale Rob Jetten zich positioneerde als uitdager van de onbetwiste marktleider Geert Wilders, leken de opiniepeilingen op stilstaand water. Het begon pas in de laatste week hard te stromen. Dat laat zien dat de kiezersgunst in ons land steeds moeilijker te voorspellen is. Politieke leiders die richting moet geven voelen zich daardoor steeds meer als een kapitein op zee zonder kompas.

Tijgerkat

Vanwege de reis naar Sicilië herlas ik een klassiek boek over het eiland. Op 1862 vond de landing plaats van de militair en politicus Giuseppe Garibaldi in Marsala op Sicilië. Het bleek het begin van de Italiaanse eenwording. Meer dan een eeuw later verscheen een boek dat op zeldzame wijze de tijdgeest van grote verandering en onzekerheid in die tijd van Garibaldi typeerde. Ik heb het over De Tijgerkat (Il Gattopardo) van Guiseppe Tomasi de Lampedusa. Het adagium van Tancredi Falconeri, de stiefzoon van de hoofdpersoon Don Fabrizio, intrigeerde mij: “Als we willen dat alles blijft zoals het is, zal alles moeten veranderen."

Er zijn minstens twee interpretaties van die uitspraak mogelijk. De eerste en meest gehoorde is dat de aristocratie (lees: the powers that be) haar macht door wat kosmetische concessies weet te handhaven en alles bij het oude blijft. Mij trof bij herlezing van De Tijgerkat iets anders: niet de ambitie van Tancredi Falconeri is bepalend – hij is de politieke opportunist die elke tijd kent - maar het inzicht van zijn stiefvader Don Fabrizio, de Prins van Salina, die kiest voor de toekomst van Sicilië en niet voor de status quo van zijn huis. Hij verzet de bakens.

Aanpassing en verandering

Ik ben van de school die stelt dat optimisme een morele plicht is. Ondanks alle complexiteit van coalitievorming en versnippering in de Eerste Kamer, is mijn optimisme niet zonder reden. Want wat verklaart het succes van Rob Jetten? Mijn indruk is dat hij de tijdgeest beter aanvoelde dan zijn concurrenten. Hij verstond de tijdgeest zeker beter dan de voorvrouw van de VVD en dan Frans Timmermans. Jetten hoort tot een nieuwe generatie, maar dan wel een die al ervaring heeft verworven en heeft laten blijken competent te zijn. Er zijn honderd redenen te verzinnen waarom politiek bestuur moeilijk is, maar Jettens strijdkreet “Het kan wél” spreekt mij aan. Daarin bleek ik dus niet de enige. Het is onze opdracht om dat enthousiasme vast te houden.

Ons land zou erbij gebaat zijn als er een kabinet-Jetten komt waarin de nee-zeggers hun evenredige portie aandacht krijgen, maar ook niet méér dan dat. Respect voor degenen die moeite hebben met aanpassing en verandering, maar ook de wens dat Rob Jetten het leiderschap zal tonen dat nodig is. Zo kan er een regeerakkoord tot stand wordt gebracht dat de geest ademt van De Tijgerkat en het mogelijk maakt de bakens echt te gaan verzetten: "Als we willen dat alles blijft zoals het is, zal alles moeten veranderen."