Voor de deur van ons huis werden tijdens mijn jeugd elke vrijdagmorgen vroeg de marktkramen opgebouwd. Eens per jaar werd die markt om een poffertjeskraam en kermisattractie heen gebouwd: de botsauto’s! Die bleef enkele weken staan. Veel knipperend licht, geluiden van start en einde van de botsronde, en veel jongeren uit de streek met brommers met knallende uitlaten.

Wijzelf moesten van ons zakgeld muntjes kopen om te kunnen rijden en vermeden zoveel mogelijk botsingen, want dat was een bewijs van slecht sturen. Met afgunst keken we naar de uitbaters van deze attractie: mannen en vrouwen die in plaats van een muntje een speciale sleutel bezaten en daardoor eindeloos konden rondrijden. Uiteraard botsten zij zelden.

Ik moest aan de kermisattractie denken vanwege het Kabinet-Schoof, waar de vier constituerende fracties voortdurend botsen, daarna net doen of er niets gebeurd is, en vervolgens de andere kant op sturen. Echt bedreven lijken zij er niet in te worden. Ook in het parlement, waarvan het kabinet voor het vertrouwen afhankelijk is, kent het spel een begrenzing. De spelers kunnen er niet uit, alleen rondrijden. Ze ontdekken gaandeweg dat wat ze hun achterban jarenlang hadden voorgehouden in veel gevallen niet (of niet in het eerder beloofde tempo) kan worden uitgevoerd. Vaak is dat omdat de democratische rechtsstaat in ons aller belang aan die drieste plannen grenzen stelt.

Vanzelfsprekende macht

Eens gaat de bel en is de rit van dit kabinet voorbij. Er wordt veel gespeculeerd, en iedereen kijkt naar de grote regisseur, Geert Wilders. Maar – ongelukkige botsingen met ernstige afloop daargelaten – slechts één van de rijders heeft een vergelijkbare speciale sleutel als de uitbaters die wij vroeger zo bewonderden: de VVD.

Na de val van het Kabinet Rutte IV op een opgeblazen conflict over asielmigratie, zocht de VVD nieuwe partners om hun attractie mee uit te baten. Die kwamen er; onervaren, maar vol ambitie. De VVD wisselde van bemanning en rijdt nu al weer twee jaar rond als de uitbater van de tent.

De VVD heeft die jaloersmakende sleutel, terwijl de beklagenswaardige premier Schoof zijn aanwezigheid met muntjes moet verlengen. Vanzelfsprekende macht kan echter ook een valkuil zijn, zo heeft eerder het CDA door schade en schande geleerd. De vanzelfsprekendheid wordt nog veel kwetsbaarder als met de PVV wordt geregeerd.

De opgave van de uitbaters, in het bijzonder die met de sleutel, is om in welke coalitie dan ook voldoende publiek te blijven trekken. Daarvoor varieert de VVD op thema’s die volgens hun focusonderzoeken bij potentiële kiezers aanslaan. Het Kabinet Rutte IV moest vallen om voor eens en voor altijd de kwestie van de  asielmigratie op te lossen, wat met D66 en de CU niet zou hebben gekund. In de nieuwe samenwerking met Geert Wilders blijkt dat er ondanks alle grote woorden geen oplossingen voor minder asielmigratie gerealiseerd gaan worden. Er wordt in dit kabinet meer gebotst dan gestuurd, waarbij het gebrek aan competenties van PVV–bewindsvrouw Marjolein Faber begint op te vallen. Met geen enkele van haar wetsvoorstellen zal zij erin slagen om haar doelstellingen te realiseren. In combinatie met de afschaffing van de urgentieregeling voor statushouders van minister Mona Keijzer loopt de asielketen zelfs nog verder vast. Het is bovendien een publiek geheim dat deze bewindspersonen ook persoonlijk permanent botsen.

De hardwerkende Nederlander

Elke dag wordt beter zichtbaar hoe hoog de prijs van de breuk in het Kabinet Rutte IV  voor Nederland uitvalt. Stagnatie overheerst in de meest prangende vraagstukken van woningbouw en ruimtelijke ordening. Onzekerheid duurt voort voor boeren over de toekomst van hun bedrijf. We zien twee jaar vrijwel stilstand in belangrijke kwesties die cruciaal zijn voor het verdienvermogen en dus ook de welvaart van ons land, en achteruitgang in onze internationale positie door bezuinigingen op onderwijs en ontwikkelingssamenwerking.

Toch is dat vreemd genoeg niet waar de VVD zich zorgen over maakt. Hoogstens is het aanleiding om de politieke strategie aan te passen. De VVD heeft begrepen dat kiezers mobiliseren met een kabinet dat wanpresteert op asielmigratie bij volgende verkiezingen geen kanrijke route is. Het moest voortaan weer over de hardwerkende Nederlander gaan. Toen wist de VVD nog niet wat de chaotische start van Donald Trump zou betekenen voor hun eigen kermisattractie. Nu duidelijk is dat in de NAVO niets meer zal zijn zoals het was, dient zich een gouden kans aan om de steven echt te wenden en de PVV achter te laten bij de BBB. De VVD heeft het eigen Europees veiligheidsbeleid tot allerbelangrijkste kwestie voor de Nederlandse politiek verheven. Dat is geen dag te laat.

De koerswijziging zal consequenties moeten hebben. Het kan geen ‘business as usual’ meer zijn met het Kabinet-Schoof. Het zal ook zijn schaduw vooruitwerpen bij de partnerkeuze na de volgende verkiezingen. Hoog tijd om de bel voor de laatste rit te laten luiden en daarna de sleutel er uit te trekken. In deze nieuwe wereldorde is het onverantwoord om met dit gezelschap te blijven rondrijden en botsen, terwijl de wereld om ons heen fundamenteel verandert.

Joris Backer

voormalig D66-lid Eerste Kamer