Kansen in het Ravijnjaar: hoe je als belangenbehartiger gemeenten verder kunt helpen
Door: Gusta Willems, senior adviseur bij Van Oort & Van Oort en Annelle van der Wel, medior adviseur Public Affairs bij Van Oort & Van Oort.
Terwijl 2024 ten einde loopt en de plannen voor 2025 grotendeels zijn gemaakt, kijken gemeenteambtenaren al met vrees vooruit naar 2026. Dit jaar staat wel bekend als het ‘Ravijnjaar’, en dat is niet zonder reden. Per 2026 lopen de financiële middelen van gemeenten enorm terug, als gevolg van bezuinigingen vanuit het Rijk. Na 2026 komt de jaarlijkse Rijksbijdrage weer terug op het oude niveau. De tekorten die zijn opgelopen in 2026 kunnen daar echter niet mee gecompenseerd worden. Kortom: gemeenten moeten vanaf heden flink gaan snijden in hun uitgaven. Naast de uitdagingen die dit vanzelfsprekend met zich meebrengt, bieden de bezuinigingen ook juist kansen voor belangenbehartiging.
Gemeenten vervullen een breed palet aan publieke taken. Denk aan het schoon en veilig houden van de openbare ruimte, het in stand houden van publieke voorzieningen als sportverenigingen, het verstrekken van minimaregelingen aan de meest kwetsbaren en het aanbieden van jeugdzorg. Alle taken dienen ertoe de burger tot nut te zijn. Veel gemeenten maken zich er met het oog op het Ravijnjaar druk over dat de inwoners van hun stad of dorp last gaan hebben van de bezuinigingen. Daarom zoeken zij naar manieren om de uitgaven te verkleinen, zonder dat burgers een verschil in dienstverlening zullen merken. Hiertoe zijn grofweg twee paden te bewandelen: publiek-private samenwerking en burgerparticipatie.
Publiek-private samenwerking (PPS)
Private partijen kunnen niet alleen bijdragen aan innovatieve oplossingen en kostenbesparingen voor gemeenten, maar ook helpen bij het verdelen van risico’s en het aanboren van nieuwe financieringsbronnen. Als belangenbehartiger van een private partij kun je deze kansen benutten door proactief samenwerkingsmogelijkheden aan te dragen, relaties met gemeentelijke stakeholders te versterken en actief te lobbyen voor een gunstigere omgeving voor PPS-projecten.
Zeker risicospreiding is interessant. De tekorten die in het Ravijnjaar ontstaan kunnen moeilijk worden ingelopen. Als grote projecten samen met private partijen worden aangegaan, vermindert de gemeente het financiële risico.
Ga bij het opzetten van een publiek-private samenwerking als volgt te werk:Identificeer gezamenlijke belangen: wat zijn de overlappende belangen tussen bedrijf en gemeente? Waar liggen de uitdagingen van de gemeente en welke oplossing kan het bedrijf bieden? Hoe draagt het bedrijf bij aan het publieke doel?
Doe proactief voorstellen: dien concrete voorstellen in die inspelen op de uitdagingen van het Ravijnjaar. Zorg ervoor dat je plan aantoont hoe de samenwerking de gemeente helpt kosten te besparen en/of diensten te verbeteren.
- Bouw je netwerk op: ook binnen gemeenten zijn veel personele wisselingen. Bouw daarom niet alleen met ambtenaren een relatie op, maar ook met gemeenteraadsleden en andere private partijen die mogelijk geïnteresseerd zijn. Bijvoorbeeld door het organiseren van netwerkbijeenkomsten of ronde tafelgesprekken.
- Investeer in co-creatie: denk actief met de gemeente mee in de planning en uitvoering van projecten.
- Promoot succesverhalen: heb je al positieve PPS projecten gerealiseerd, zorg dan dat deze zichtbaar zijn. Bijvoorbeeld door het delen van case studies en best practices.
- Betrek lokale bedrijven en initiatieven: PPS-projecten waarbij meerdere stakeholders betrokken zijn, zoals lokale bedrijven en maatschappelijke organisaties, hebben vaak meer draagvlak.
Succesvolle casus: PPS tussen de gemeente Eindhoven & ASML
Een voorbeeld van een dergelijke succesvolle PPS-strategie zie je terug in de gemeente Eindhoven. De vele hightechbedrijven die zich in de stad hebben gevestigd, waaronder Philips en ASML, hebben een grote vraag naar technisch opgeleid personeel. Zij zijn gebaat bij goede opleidingsvoorzieningen en woonaanbod in de directe omgeving van hun bedrijf. Andersom is de gemeente Eindhoven gebaat bij de aanwezigheid van dergelijke grote bedrijven, gezien de werkgelegenheid en economische groei die dit oplevert. De bedrijven en gemeenten zijn daarom een intensieve samenwerking aangegaan. Zo draagt het bedrijfsleven via verschillende fondsen bij aan de aanleg van infrastructuur en de bouw van woningen. Zo kun je als private partij een succesvolle samenwerking met gemeenten opstarten, júist in het Ravijnjaar.
Burgerparticipatie
Naast publiek-private samenwerking, kan ook burgerparticipatie een interessant instrument zijn om de gevolgen van het Ravijnjaar te dempen. Een voorbeeld hiervan is het overhevelen van het beheer van bepaalde voorzieningen naar de verantwoordelijkheid van inwoners. Denk daarbij aan groenbeheer, coöperaties voor energie of zelfbeheer van buurtcentra of speeltuinen. Vaak bevorderen deze initiatieven als extra voordeel ook de sociale cohesie binnen een gemeente.
Burgerparticipatie helpt ook om draagvlak te krijgen voor eventuele pijnlijke maatregelen die genomen moeten worden door een begrotingstekort. Maar hoe pak je dat aan? Hoe voorkom je dat alleen mondige burgers participeren? Dat is waar belangenorganisaties in beeld komen. Zij hebben vaak een bestaande lokale infrastructuur en kennen daardoor de weg binnen een gemeente. Agenderen bij gemeenteraadsleden, zelf debatten organiseren of (lokale) media opzoeken om het belang van participatie te benadrukken is een volgende stap. Denk daarbij aan het ‘showcasen’ van succesvolle burgerinitiatieven. Die bieden vaak een kader en model dat ook voor andere burgerparticipatie trajecten kan worden ingezet.
Succesvolle casus: het burgerforum van Foodvalley
De regio Foodvalley is een samenwerking van acht gemeenten en zet zich in voor een gezonde en duurzame regio voor inwoners en bedrijven. Binnen de Regionale Energiestrategie (RES) van Foodvalley worden ook bedrijven actief betrokken via een stakeholderstafel. Burgers hadden hier in eerste instantie echter geen plaats in. Met behulp van burgerparticipatie-experts is daarom een burgerforum vormgegeven: een vergaande vorm van burgerparticipatie waarbij burgers niet alleen inspraak kunnen leveren, maar echt medezeggenschap hebben. Zo worden burgers heel actief betrokken bij het vormgeven van beleid. De mooie uitkomst in deze casus was dat het advies van het burgerforum rechtstreeks is overgenomen door Foodvalley. De feedback van burgers was positief: ze hadden het gevoel echt gehoord te zijn en vonden het daarbij leuk dat ze in de loop van het proces echt een team werden. Bijkomend voordeel voor de deelnemende acht gemeenten was dat zij veel hoorden over elkaars beleid op het gebied van de energietransitie. Zij kwamen tot de conclusie dat ze te weinig overleggen en zo dubbel werk doen. Door beter samen te werken, kunnen er veel kosten bespaard worden. Geen onbelangrijke bijkomstigheid, in het Ravijnjaar.