Begin 2020 ontving Van Oort & Van Oort het verzoek de belangenvereniging van de provincies (het Interprovinciaal Overleg, of kortweg: het IPO) ‘voor enige tijd’ in haar stikstofdossier te ondersteunen. Directe aanleiding voor het verzoek was de uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State van 29 mei 2019, dat het zogeheten Programma Aanpak Stikstof (PAS) niet door bevoegde gezagsorganen (lees: Rijk, provincies, gemeenten, waterschappen) als toestemmingsverlening mocht worden gebruikt voor activiteiten die extra stikstofuitstoot veroorzaken, omdat het PAS niet voldoet aan de natuurbeschermingsregels in de Europese Habitatrichtlijn.

In de praktijk kwam de uitspraak erop neer dat meer dan 3.000 ondernemingen (variërend van agrarische bedrijven tot fabrieken en bouwbedrijven) die op basis van het PAS bij de overheid een melding deden van een bedrijfsuitbreiding, eerst geen vergunning hoefden aan te vragen en na de rechterlijke uitspraak – met terugwerkende kracht – wel. De rechter wenst namelijk eerst natuurresultaten te zien alvorens met aanvullende stikstofdeposities resp. -emissies in te stemmen.

De ontstaansgeschiedenis van het PAS voert terug naar een amendement van de Tweede Kamerleden Diederik Samson (PvdA; nu voorzitter raad van commissarissen Nederlandse Gasunie) en Ger Koopmans (CDA; nu voorzitter van LTO Nederland) op de Crisis- en herstelwet van 2009. Ondanks de stevige waarschuwingen van onder meer de Commissie voor de milieueffectrapportage, die stelde dat het PAS juridisch onhoudbaar was, kozen de toenmalige Landbouwstaatssecretaris Henk Bleker (CDA; nu oud-ondernemer; oud Forum-adviseur) en diens opvolger Sharon Dijksma (PvdA; nu burgemeester Utrecht en VNG-voorzitter) ervoor het PAS in te voeren. Op basis van de redenering ‘eerst bedrijfsuitbreiding, daarna natuurherstel’ zouden de zogeheten PAS-melders juridisch buiten schot blijven. Maar dat bleven zij dus niet.

Over de intenties van de PAS-melders en de rol van de overheid valt veel te zeggen. Zo veel, dat deze kwestie het politieke landbouwdebat tot en met vandaag beheerst. Hoewel er ontegenzeggelijk PAS-melders zijn die door de Raad van State-uitspraak ‘per ongeluk’ een illegale bedrijfsstatus hebben gekregen, zijn er ook bedrijven die hun bedrijfsuitbreiding pas na realisatie hebben gemeld dan wel – en vaak aangemoedigd door ketenbedrijven en kredietverstrekkers – bewust het risico hebben genomen juridisch te worden teruggefloten. Maar ook de overheid gaat niet vrijuit. Omdat de wetgever geacht wordt de wet te kennen, is de rol van de overheid van het begin af aan minstens bedenkelijk.